Essaywedstrijd HTF & Week van de Kinderfilosofie: de winnaar is bekend!

Hoe onze kinderen de wereld kunnen redden

Sebastiaan Vlamings 2021

Enkele jaren geleden had ik het genoegen te helpen bij een startende Imkerij Bijenbaas. De tochten naar het bos, in de frisse lucht met aandacht en liefde ‘onze’ bijenvolken onderzoeken hadden een merkbaar positief effect op mijn gemoedstoestand. In de natuur vind ik rust. In de natuur mag ik gewoon zijn, want de natuur oordeelt niet, doet enkel wat in haar natuur ligt. Deze bevrijdende sfeer, weg van mijn en andermans oordeel werkte ontspannend. Bovendien heeft dat jaar aandachtig werken met de bijen me heerlijke inzichten gegeven over de natuur en over ons mens-zijn.

Zo leerden de bijen me het belang van wederkerigheid, wil je je eigen ecosysteem in stand houden. Ze leerden me dat het prima mogelijk is met tienduizenden op een kluitje te leven en werken, zonder al te veel regels. Ze leerden me wat dienend leiderschap en democratie nou eigenlijk echt betekent en de noodzakelijke voorwaarden daarvoor. De bijen, net als al het leven, hebben één simpel doel: gedijen. Bovendien hebben ze geen ego. Dus de koningin gaat niet op slinkse wijzen om haar plaats strijden wanneer ze niet meer in staat is het doel van het groeiende volk te dienen. Het volk weet dat, en zorgt zelf voor de opvolging. De werkbij vindt niet dat hij te veel talent heeft om enkel de honingraat schoon te houden.

Nu hebben wij zo’n ego wel en het dient zo nu en dan ook ergens toe. Bovendien is het wegwerken ervan een uitzonderlijke lastige, dan wel onmogelijke taak. Wel kunnen we hem af en toe opzij zetten. Het zal ons samen werken en leven vaak een stuk makkelijker maken.

Deze en nog veel meer dingen hebben één klein jaar met de bijen mij gegeven. Bijen bevlogen deze aardbol al vele jaren voordat wij voor het eerst een grot uitkropen. Dit soort lessen draagt de natuur al sinds het begin der tijden met zich mee. Het enige wat er verder nog nodig was, was mijn aandacht. Mijn jaar met de bijen was een gelukzalig avontuur van verbinding, bewustwording en een les in nederigheid tegenover de enorme veerkracht en intelligentie dat al het leven om ons heen bezit. Bovenal bracht het een overweldigend besef dat wij de natuur om ons heen nodig hebben. Dat wij de natuur zijn.

De bubbel doorprikken

Opgroeiend tussen vier muren, omringd door schermen groot en klein, in constante verbinding met mensen over de hele wereld en de technologie die het allemaal mogelijk maakt. De Westerse mens heeft een bubbel gecreëerd, geïsoleerd van zijn biologische omgeving. We luisteren niet meer naar onze natuur als een puberaal kind dat even niets meer te maken wil hebben met de moeder die hem liefdevol heeft grootgebracht. De psychologische problemen die uit deze ontkoppeling van onze natuur – en verslaving aan technologie – volgen hebben op steeds jongere leeftijd groeiende impact op ons leven.

Ik spreek hier over de Westerse mens omdat er nog legio voorbeelden te benoemen zijn in andere delen van de wereld waar men nog wel in verbinding met zijn directe omgeving, de natuur, leeft. Al valt voor de situaties van deze mensen te betwijfelen hoe lang hun manier van leven nog in stand blijft wanneer de Westerse mens zijn positie als onderdeel van de natuur blijft verloochenen. Uit recent onderzoek van Oxfam Novib is gebleken dat de rijkste 10% van de wereld, hoofdzakelijk levend in Westerse landen, verantwoordelijk is voor meer dan de helft van de uitstoot van broeikasgassen verantwoordelijk voor de verwoesting van ons klimaat.

De structurele verwoesting van onze globale leefomgeving en onze eigen mentale gezondheid zouden voor ieder rationeel wezen voldoende moeten zijn om op zoek te gaan naar antwoorden op de vraag: “Hoe dan anders?” Hoe bouwen we een nieuw systeem dat recht doet aan onze natuur? Hiervoor zullen we onze relatie met de natuur en onszelf moeten herontdekken. Bovendien moeten we durven loslaten aan sommige lessen die we onze kinderen nu van jongs af aan nog bij brengen. Lessen die in de ogen van onze kinderen vaak al onlogisch lijken. Wellicht omdat zij nog dicht bij onze natuur staan?

Gelukkig voor iedere puber, hoe koppig en vervelend deze ook is geweest, is de liefdevolle moeder altijd vergevingsgezind en verwelkomend. Bovendien blijkt ze vrij wijs. Het enige wat wij hoeven te doen is observeren en lering trekken uit wat ze ons laat zien. Willen wij onze volgende generaties, en daarmee onszelf, een eerlijke kans bieden op een gelukkig en gezond leven zullen we moeten leren luisteren. Niet naar onze (aangeleerde) overtuigingen, maar naar Moeder Natuur en de lessen die zij ons te leren heeft.

Deze lessen lijken onuitputtelijk voor wie zich kan blijven verwonderen. Een kwaliteit die we als kind allemaal bezitten en constant tentoonstellen, een noodzakelijke voorwaarde voor iedere goede filosoof. De volgende stap is het bevragen van deze verwondering en de realiteit. Wederom een handeling die jonge kinderen ten overvloede laten zien. Je zou dus kunnen stellen dat ieder mens van nature een filosofische houding aanneemt. Filosoferen tijdens de opleiding, van jongs af aan, is dus niet zozeer het aanleren van een kwaliteit, maar het aanwakkeren, behouden en ontwikkelen van de natuurlijke houding die wij als mens bezitten.

Een essentiële houding voor een wezen dat zich in een groot aantal aspecten op het voorfront van de (natuurlijke) ontwikkeling bevindt en dus in zijn groei keer op keer tegen problemen aanloopt die hij nooit eerder heeft ontmoet. Toch lijkt bij velen, tegen de tijd dat ze het educatiesysteem zijn doorgerold en hun plek op de arbeidsmarkt af gaan dwingen, van die verwondering weinig meer over te zijn.

Willen wij onszelf, en onze omgeving redden, zal filosoferen over – en in – de natuur een prominente plaats moeten krijgen in ons educatiesysteem. Dit zal in ons denken en onze relaties een permanente verandering teweeg brengen. Een verandering waarop wij een meer symbiotisch systeem kunnen bouwen. Een systeem gebaseerd op vertrouwen, verwondering en wederkerigheid. Essentiële aspecten van het leven. Aspecten die we allemaal van nature bezitten.